Акула Кастусь

Сапраўднае імя: Алесь Качан
Годы жыцця: 1925-2008
Месца нараджэння: вёска Верацеі тагачаснай Глыбоцкай гміны Дзісьнескага павета

Біаграфія:

Сапраўднае імя Кастуся Акулы – Алесь Качан. Нарадзіўся ён 16 лістапада 1925 у даволі вялікай тады вёсцы Верацеі тагачаснай Глыбоцкай гміны Дзісьнескага павета, а зараз Крулеўшчынскага сельсавета Докшыцкага раёна. Апроч Алеся, бацькі – Ігнат і Паўліна, мелі яшчэ восем дзяцей ды дванаццаць гектараў зямлі. Маці пісьменьніка цяжка захварэла і памерла напрыканцы жніўня 1939 года, пахавана на цьвінтары Росы ў Вільні. Бацька пасьля вайны быў рэпрэсаваны па 58 артыкуле крымінальнага кодэксу СССР і загінуў у 1951 годзе ў канцлагеры каля Барысава.

Кастусь Акула (тады яшчэ Качан) скончыў напачатку польскую чатырохкласную школу ў Верацеях, пазьней вучыўся ў савецкай сямігодцы ў Крулеўшчыне. У час нямецкай акупацыі ён скончыў кароткачасовыя настаўніцкія курсы ў Глыбокім і некалькі месяцаў працаваў у Порплішчанскай сямігодцы. Пасьля ён пакінуў працу і паступіў у восьмы, апошні клас Віленскай Беларускай Гімназіі. Ужо ў той час ён пачаў пісаць самыя першыя свае вершы, якія друкаваліся ў “Беларускай газэце” і “Голасе вёскі” – беларускіх газэтах, што выдаваліся ў часы нямецкай акупацыі.

Першы свой верш пісьменьнік пісаў яшчэ пад сваім імем, пазьней з’явіўся першы псэўданім – Міхась Козыр. Аднак яму так і не давялося скончыць гімназію. Перашкодзіла гэтаму тое, што у часе адной з паездак у Менск ён быў схоплены і правёў тры месяцы ў канцлагеры на Камароўцы.

Пасьля вызваленьня з лагера ён вярнуўся дамоў і ў чэрвені 1944 года паступіў дабравольцам у школу камандзіраў Беларускае Краёвае Абароны. У хуткім часе школа была эвакуіравана на захад. Спачатку былі баі ў Эльзасе, потым французкае Супраціўленьне, затым 2-гі польскі корпус генэрала Андэрса 8-й Брытанскай Арміі. За баявыя подзьвігі ў змаганьні з фашызмам Кастусь Акула ўзнагароджаны мэдалём "За вайну", "Залатой Зоркай Італіі". У 1946-м годзе скончыў Брытанскую Афіцэрскую Школу і ў чыне капрала зноў вярнуўся ў Італію. Пасьля дэмабілізацыі эміграваў у Канаду, дзе працаваў па кантракце на фермах.

У 1945 годзе Аляксандар Качан зьмяніў сваё сапраўднае імя на псэўданім Кастусь Акула. Нейкі час ён жыў у Вялікабрытаніі, пасьля па кантракце паехаў на працу на фермах у Канадзе. Пасьля сканчэньня кантракту пісьменьнік перасяліўся ў Таронта, дзе стаяў каля вытокаў заснаваньня беларускай нацыянальнай арганізацыі – Згуртаваньня Беларусаў Канады. Доўгі час ён быў старшынёй гэтай арганізацыі. Там жа ён прыклаў шмат намаганьняў, каб у Таронце паўстала парафія імя Сьв. Кірыла Тураўскага Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы, шмат зрабіў, каб адчыніць у Канадзе дом адпачынку для беларусаў “Слуцак”. Была заснавана беларуская каса самапомачы. Пазьней Кастусь Акула заснаваў газэту “Беларускі эмігрант”, быў яе рэдактарам. Ужо пасьля таго, як газэта спыніла сваё існаваньне, спадар Кастусь заснаваў у 1974 годзе часопіс ветэранаў Беларускай Краёвай Абароны “Зважай”, які выдаваўся да 1996 года. Супрацоўнічаў таксама з рускамоўным парыжскім часопісам “Современник”, беларускай газэтай “Бацькаўшчына”.

У той час, як ён змагаўся за нацыянальна-культурнае адраджэньне на канадскай зямлі, у Беларусі яго кляймілі. Пад лістом супраць яго, апублікаваным у тагачаснай прэсе, падпісаліся некалькі беларускіх пісьменьнікаў. У “Літаратурнай газеце” выйшаў верш Алеся Бажко “На вузкай кладцы”, дзе спадар Кастусь называўся “агентам ЦРУ” ды “платным амерыканскім вызваліцелем Беларусі”.

На Канадскай зямлі Кастусь Акула працягнуў сваю літаратурную дзейнасьць. Першай кнігай стала дакумэнтальная аповесьць “Змагарныя дарогі”, у якой расказваецца пра баявы шлях навучэнцаў школы афіцэраў Беларускай Краёвай Абароны ад эвакуацыі зь Менску да сканчэння вайны. Кніга ўпершыню была выдадзена ў беларускім выдавецтве “Пагоня” ў Таронце у 1962 годзе. Другі раз яна была перавыдадзена накладам 6000 паасобнікаў у 1994 годзе ў Менску і адразу ж Беларускі ПЭН-цэнтар прысудзіў пісьменьніку прэмію імя Франьцішка Багушэвіча. Кніга ўвайшла ў складзены газэтай “Наша ніва” у 1995 годзе сьпіс 100 найлепшых беларускіх кніг 20 стагоддзя.

Другім творам пісьменніка стала кніга на англійскай мове “Tomorrow is yesterday”, якая так і не была перакладзена на родную мову.

Трэці твор – раман у трох кнігах “Гараватка”, які быў напісаны ў 1965 – 1981 гг. У аснову гэтага твора пакладзены рэальныя падзеі, якія адбываліся ў ХХ стагоддзі на Радзіме пісьменьніка. Вёска Літоўцы, жыцьцё жыхароў якой паказваецца ў творы – гэта не што іншае, як вёска Верацеі, мястэчка Гаці – гэта Крулёўшчына. Кнігі гэтага раману - “Дзярлівая птушка”, “Закрываўленае сонца” і “Беларусы, вас чакае зямля”, распавядаюць, адпаведна, пра пакуты беларускага народа пад уладай Польшчы, СССР і нямецкай акупацыі. Сустракаюцца ў творы і згадкі пра Глыбокае, у прыватнасьці, падрабязна расказана пра савецкую турму ў Беразьвеччы. Усе падзеі паказаны ў рамане праўдзіва, без усялякай ідэалагічнай афарбоўкі.

У 1969 годзе ў Манрэалі праходзіла сусьветная выстава ЭКСПО-67. Кастусь Акула вызначыўся тады тым, што прывітаў гасьцей з СССР словамі “Мы сердечно приветствуем вас на свободной канадской земле и ненавидим антинародный кремлевский режим точно так же, как и вы его ненавидите”, а потым у час выступлення намесьніка міністра замежных спраў СССР Касыгіна, Палянскага ён раскідаў некалькі брашур з антысавецкімі матэрыяламі ды голасна выкрыкнуў некалькі лозунгаў : “Смерць маскоўскім забойцам!”, “Свабоду беларусам!”, “Няхай жыве незалежная Беларусь!”.

Яшчэ адна кніга – зборнік прозы і паэзіі “Усякая усячына” выйшла у Таронта ў 1984 годзе. У яго ўвайшлі розныя вершы пісьменьніка, якія друкаваліся як у беларускіх газэтах часоў нямецкай акупацыі, так і пасьля вайны за мяжой. Таксама там ёсьць яго аўтабіяграфічны твор “Россыпы”, п’еса “Тараканы ў саладусе” і твор “Запіскі Яўхіма Крайняга”.

Ужо пасьля выхаду пісьменьніка на пэнсію ў 1990 годзе, у 1991 годзе, выйшла яшчэ адна кніга - “За волю”, дзе паказана жыцьцё нацыянальна сьвядомай беларускай інтэлігенцыі ў Канадзе.

Некалькі разоў Кастусь Акула наведаў Беларусь, у тым ліку двойчы – у 1991 і 1994 гадах быў у родных мясьцінах. Ён рэгулярна ахвяраваў грошы на беларускія выданьні, што выходзяць за мяжой. У 1995 годзе ён даў грошы на выданьне аднаго з першых нумароў газеты “Вольнае Глыбокае”.

Памёр у 2008 годзе.

Тэкст & Фота Родныя вобразы