Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
Дзесяць запаветаў - 2. „Не рабі сабе выразнога ідала...”
„Не рабі сабе выразнога ідала і ніякага вобраза таго, што на нябёсах угары і што на зямлі ўнізе, што ў вадзе ніжэй зямлі. Не кланяйся і не служы ім”, — гаворыцца ў другім запавеце. Каб правільна зразумець сэнс запавету, неабходна спалучыць яго са словамі Апостала Паўла, сказанымі ім у Афінах: „Дык мы, будучы родам Божым, не павінны думаць, што Боства падобнае да золата, альбо серабра, альбо каменя, увасобленага ў твор мастацтва і выдумкі чалавечай” (Дзеі. 17, 29). Менавіта другі запавет і згаданыя словы Паўла спрычынілі ў гісторыі хрысьціянства буйны рух званы „іканаборствам”, які быў адказам на скрыўлены „культ іконаў”, празьмернае абагаўленьне іх. Баронячы ідэю шанаваньня ікон і сьвятых прадметаў Яан Дамаскін мусіў выразна і настойліва тлумачыць, што хрысьціяне не пакланяюцца ні дрэву, ні фарбам на іконе, але таму, хто на іх прадстаўлены: Ісусу Хрысту, Божай Маці і сьвятым. Паводле Дамаскіна, іконы дапамагаюць лягчэй перанесьціся думкамі да аб’екту шанаваньня, як чалавеку дарагі бывае здымак каханага або каханай, якія ў дадзены момант адсутнічаюць.
Калі-б літаральна зразумець другі запавет і словы Апостала, дык трэба было-б наагул адмовіцца ад несьмяротных твораў мастацтва, безь якіх славутыя галерэі сьвету апусьцелі-б. Ці правільна паступілі Леанарда да Вінчы, Мікэлянджэля, Андрэй Рублёў ды іншыя выдатныя мастакі, якія стварылі шэдэўры мастацтва, скарыстоўваючы біблейскія сюжэты і рэлігійныя матывы. Другі запавет забараняе толькі рабіць выявы, прызначаныя для пакланеньня ім. Ён не забараняе выяўленчае мастацтва, калі яно ставіць перад сабою мэты духоўнага павучэньня, прыгажосьці, упрыгожаньня храмаў або дамоў. Нават у Скініі Запавету і Ерусалімскім Храме былі зроблены па непасрэдным загадзе Самога Бога выявы анёлаў. „Зрабі з каванага золата двух херувімаў па абодвух канцах пакрыўкі... і будуць херувімы з распрасьцертымі крыламі і тварамі адзін да аднаго” (Вых. 25, 17-22). Бог падрабязна загадвае зрабіць выявы двух анёлаў, але адначасова рашуча забараняе пакланеньне і служэньне ім.
Мы можам у літаральным сэнсе не пакланяцца ідалам, як робяць гэта паганцы, але ўсё роўна гэты запавет тычыцца і нас, сучасных хрысьціян. Ідалапаклонствам слушна можна назваць усякую празьмерную прывязанасьць да прадметаў і рэчаў, шкодных для душы і цела: ганарыстасьці, славалюбства, хцівасьці, абжорства або п’янства. Усё гэта — грахі супраць другога запавету. Ганарысты вышэй за ўсё ставіць сябе і сам для сябе зьяўляецца быццам-бы ідалам. Славалюбны жадае, каб іншыя шанавалі яго больш, чым ён заслугоўвае гэтага. Хцівы ўсе свае клопаты і намаганьні накіроўвае на нажыву і грошы становяцца яму ідалам. Што сказаць пра тых людзей, для якіх кіназоркі або майстры спорту, такія як Майкл Джэксан, Джордан або Мадона сталі сапраўднымі ідаламі. Іхныя паклоньнікі гатовы цалаваць абутак сваіх ідалаў і ўсё аддаць за аўтограф або частку іхнай вопраткі. Што сказаць пра тых людзей, якія ў пару, прызначаную для багаслужбы, з разьмілаваньнем мыюць і глянцуюць свае аўтамабілі. Трапна сказаў пра сучаснае ідалапаклонства вядомы баптысцкі прапаведнік Білі Грэм: „Мы паказваем пальцам на паганцаў ды ідалапклоньнікаў далёкай мінуўшчыны, аднак адзіная розьніца паміж імі і мільёнамі сучасных людзей заключаецца ў тым, што ідалы тамтых былі зроблены з простага, груба абчэсанага каменя, а ідалы ХХ стагодзьдзя — зроблены з алюмінію і сталі, забясьпечаны тэрмастатамі і электронікай. Паглядзіце вакол сябе ў нядзелю: мільёны людзей не ідуць ні раніцай, ні вечарам у свае храмы, але сьпяшаюцца на стадыёны, у кінатэатры, у піўныя, казіно на пакланеньне сваім ідалам, імкнуцца ўсюды, толькі не на пакланеньне Богу. У царкву яны ідуць два-тры разы ў год: пераважна на Вялікдзень і Каляды. Гэтым і абмяжоўваецца іхнае хрысьціянства”.
Хрысьціянства нанесла калясальны ўдар па ідалапаклонстве першых стагодзьдзяў нашай эры. Нашы суайчыньнкі ўжо не пакланяюцца Перуну, Сьвятавіду, Дажбогу або Мокшы. Яны ў сваёй асноўнай масе — хрысьціяне, але ня лепшыя і ня горшыя за іншых хрысьціян. Як гаворыць Хрыстос Яану ў Адкрыцьці: „Зьвер мае рану ад мяча, але жывы” (13, 14). На жаль, ідалапаклонства жывое і ў наш час, таму і да нас адносіцца другі запавет Божы.