Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
„За каго людзі ўважаюць мяне”
(Мацьв. 16, 13-20)
Гэтага пытаньня, зь якім у Кесарыі Філіпавай Хрыстос зьвярнуўся да сваіх вучняў, ня можа пазьбегнуць ніводзін вернік. Кім на самай справе зьяўляецца той Ісус, Які за кожнай багаслужбай прамаўляе да нас і пра Якога мы столькі гаворым? На самай справе Ісус задаў Апосталам два пытаньні: „За каго людзі ўважаюць Мяне?” і „За каго вы мяне ўважаеце?” Першая частка пытаньня тычыцца людзей звонку, тых, якія пра Хрыста чулі або бачылі, аднак не далучыліся да Яго. На самай справе Хрыстос ня мусіў пытацца, за каго ўважаюць Яго людзі: гэтае пытаньне было патрэбнае вернікам.
Дык за каго ўважаюць Хрыста сучасныя людзі. Паглядзім сьпярша зь якімі пачуцьцямі ставіцца да Ісуса моладзь, тая бунтарская, непадатлівая на аўтарытэты, моладзь скептычная, імпульсіўная, але адначасова поўная энтузіязму і энэргіі. Мабыць, найлепш пачуцьці маладых выказвае Магдаліна зь фільму „Джызус Крайст супэрстар”; для іх, дарэчы, зробленага. Гэты мюзікль паказвае Хрыста выключна як чалавека поўнага дылемаў, самотнага і стомленага, але адначасова чалавека, які не ідзе на кампрамісы, мае чыстыя намеры, які ня мае сьледу фальшу. Ён не пагарджае вельмі чалавечымі пачуцьцямі Магдаліны, але дастаткова толькі далікатнага ўплыву, каб зьмяніць яе і каб зь ейных вуснаў раздаўся вокліч бы нованароджанага дзіцяці: „Я — зьмененая, я — іншая”.
Ці дастаткова толькі сказаць: „Гэта чалавек і толькі чалавек?” Мы пераконваемся, што гэта няпоўная праўда і зноў стаім перад дылемай: „Ісусе, хто Ты?” Ёсьць людзі, якія адказваюць гэтак, як дзьве тысячы гадоў таму: гэта прарок! Да такіх людзей належаць палітыкі, некаторыя памяркоўныя марксісты або дзеячы, якія вераць у магутнасьць чалавечага розуму і магчымасьць паляпшэньня сьвету. Яны гавораць пра Хрыста, як пра гістарычнага прарока, вялікага настаўніка, але не пра Божага прарока. Такія людзі прызнаюць, што Настаўнік з Назарэту адмяніў забабоны і боязі, даў людзям пачуцьцё высокай годнасьці, а таксама права голасу бедным, прыніжаным і эксплуатаваным, рыхтуючы іх да сарваньня аковаў і вызваленьня. „Ісус зьяўляецца палітычным пакутнікам, паколькі выступіў супраць улады. Зілотам, які змагаўся разам зь іншымі патрыётамі за вызваленьне сваёй Радзімы ад рымскага паняволеньня. Такім бачаць Хрыста ўсе ідэолягі рэвалюцыі і грамадзкіх пераўтварэньняў.
Яшчэ іншы адказ на тое самае пытаньне даюць філёзафы і тэолягі. „Гэта свабодны чалавек, які на Вялікдзень заражае людзей Сваёй веліччу”, — кажа адзін зь філёзафаў, але, паводле яго, Ісус быў „атэістам”, які зьявіўся ў выніку „сьмерці Бога” і таму такі тэзіс немагчыма прыняць. Хрыстос — „поўны чалавек, які поўнасьцю ажыцьцявіў усе магчымасьці, якія стаялі перад чалавекам і таму можа быць узорным прыкладам чалавечага існаваньня”, — лічыць іншы філёзаф. „У Ім аб’явіўся найбольш дасканальна і канчаткова Бог, аднак Ён не зьяўляецца Богам, толькі тым, у кім Бог прабывае”, — лічаць яшчэ іншыя.
Прыблізна такія адказы даюць сучасныя людзі. Калі-б Хрысту залежала толькі на тым, за каго ўважаюць Яго людзі, дык абмежаваўся-б толькі гэтай часткай пытаньня. Аднак, выяўляючы свой сапраўдны намер, Ён задае іншае пытаньне: „А за каго вы ўважаеце Мяне”, вы, якія Мяне ведаеце і якія прынялі Маё Слова? На самай справе мы ня мусім выдумляць новага адказу, паколькі ўвесь час актуальны адказ Пятра: „Ты —Хрыстос, Сын Бога Жывога”. У гэтых словах заключаецца ўся хрысталёгія. Гэты адказ паглыблялі Сьвятыя Айцы і Ўсяленскія Саборы, ён дайшоў да нас у выглядзе Сымбалю Веры: „Веру... у адзінага Госпада нашага Ісуса Хрыста, Сына Божага, Адзінароднага, народжанага з Айца перад усімі вякамі, Сьвятло ад Сьвятла, Бога праўдзівага ад Бога праўдзівага, нястворанага, але народжанага... Ён дзеля нас і дзеля нашага збаўленьня зышоў зь Неба і прыняў цела ад Духа Сьвятога і Марыі Дзевы і стаўся Чалавекам”. У сваіх малітвах і навучаньні Праваслаўная Царква бясконца нагадвае, што Ісус — ня толькі чалавек або прарок, але Бог, „Які з намі”.
Такім чынам адказ на пытаньне кім для нас зьяўляецца Хрыстос дае вера, у адрозьненьне ад згаданых раней людзей, якія ня вераць, але „шукаюць”. Гэта могуць быць добрасумленныя пошукі: праз уласнае дасьведчаньне, розум або навуку, але ўсё роўна гэта толькі пошукі. Розьніца паміж двума адказамі дакладна такая, як паміж Трыма Валхвамі, якія ішлі ў Віфляем, і тымі, якія вярталіся адтуль. Першыя ішлі дакладна распытваючы пра Дзіцё, а другія, убачыўшы Яго, упалі перад Ім і пакланіліся прызнаючы ў Ім Бога.
Аднак паўтараемы за Апосталам стандартны адказ становіцца мёртвым, калі яго безупынна не аднаўляць, не перажываць і „прышчапляць” наступнаму пакаленьню і культуры. Адказ, які сам у сабе жывы, ня будзе мець для нас значэньня, калі будзем яго машынальна паўтараць бы завучаны верш, калі яго не прысвоім і ён ня станецца часткай нас саміх. Мы ня можам хавацца за сьпіной іншых, паколькі Ісус пытае кожнага з нас асобна: „А за каго ты Мяне ўважаеш?”
Тут пяройдзем да разважаньня пра сьведчаньне. Трэба сабраць нам пачуцьці ў дачыненьні да Хрыста, як зрабілі гэта вучні на другі дзень пасьля ўваскрэсеньня: „І мне таксама зьявіўся, я распазнаў Яго пры ламаньні хлеба. І ў нас сэрца пылала, калі мы размаўлялі зь Ім!” Гэтак нараджалася вера Царквы і гэтак за кожным разам адраджаецца і аднаўляецца празь веру вернікаў, на падабенства будынку, які ўвесь час новы, але абаперты на аднойчы пакладзеным фундаманце Апосталаў і Прарокаў і ўмацаваны Духам Сьвятым.
Аднак трэба яшчэ раз вярнуцца да адказаў людзей, якія, як гаварылася, былі выявай пошукаў, а ня веры, дарогі, а ня мэты. Але ці-ж разьведваньне пра Дзіцё для нас, што ўжо знайшлі Дзіцё і Маці, непатрэбнае? Безумоўна не. Яно неабходнае для веры так, як неабходны плуг, каб узварушыць зямлю, перавярнуць скібы, дастаць зь зямлі схаваныя ў ёй рэсурсы, каб магла атрымаць паветра, дождж і, дзякуючы гэтаму, прынесла плён.
Пошукі ажыўляюць веру, але перш за ўсё надаюць ёй форму. Хрыстос стаўся-б асобай, якая паступова зьблякла-б у цемры мінуўшчыны, калі-б людзі ўвесь час не задавалі сабе пытаньня хто Ён, калі-б не супастаўлялі Яго асобы з уласнымі праблемамі і ўсё новымі выклікамі, якія нясе час. Гэтую працу бязбожнікі міжвольна выконваюць для нас. Яны ўздымаюць усё новыя пытаньні, гэтым самым прымушаючы нас даваць на іх адказы. Колькі-ж праўдаў мы выявілі, дзякуючы засяроджаньню ўвагі толькі на чалавечай натуры Хрыста, або дзякуючы зьвязваньню Яго з гісторыяй праз прыхільнікаў Ісуса як „палітычнага пакутніка”. Усё гэта былі адказы толькі часткова праўдзівыя , недастатковыя, занадта залежныя ад патрабаваньняў і моды ў дадзеную эпоху і таму Царква слушна асудзіла іх як ерасі. Аднак, ці бяз гэтых галасоў, неаднойчы цынічных і правакацыйных, мы калі-небудзь прыйшлі-б да высновы, што хрысьціянін на Евангельлі павінен абапіраць сваю грамадзкую і палітычную дзейнасьць? Ці застанавіліся-б мы, у якой ступені „пасрэднік паміж Богам і людзьмі” быў сапраўды чалавекам, менавіта „чалавекам Ісусам Хрыстом?” (1 Цім. 2, 5). Яны затрымаліся на тым, як мелецца збожжа і нарыхтоўваюцца просфары, ужываныя ў час Сьвятой Літургіі. Аднак гэтак сябе паводзячы, яны дазволілі нам лепш зразумець утоеную асобу Хрыста і Яго боскасьць. Яны наблізіліся да Ісуса „ззаду”, дакранаючыся Ягонай вопраткі (Марк 5, 25), як жанчына, якая пакутавала кровацячэньнем. Мы ня можам мець упэўненасьці, ці і да іх не павернецца Хрыстос, адчуваючы, што яны спрабуюць дакрануцца да Яго празь Ягоную цялеснасьць і ці не дазволіць ім поўнасьцю зразумець Сябе?
У Евангельлі гаворыцца, што Хрыстос загадаў вучням „нікому не гаварыць, што Ён — Збавіцель”, але гэтая забарона ўжо нас ня тычыцца. Тады маўчаньне было неабходнае, каб вучні захавалі для сябе „месіянскую таямніцу”, бо людзі яшчэ былі непадрыхтаваныя да яе прыняцьця. Сёньня наадварот. Нам, сваім вучням, Хрыстос загадвае гаварыць усім, што Ён — Месія, асабліва тым, якія надалей пытаюць: кім зьяўляецца Ісус з Назарэту?