Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
„Хто паніжае сябе, той узвысіцца...”
(Мацьв. 23, 1-12)
Амаль кожнае евангельскае чытаньне накіроўваецца і да духавенства, і да вернікаў: тых, хто ў час багаслужбаў чытае і тых, хто слухае. Аб гэтай відавочнай праўдзе не выпадала-б і нагадваць, калі-б не адзін сумны факт. Нават і ў наш час, хаця часьцей гэта здаралася ў мінулым, сьвятары размахвалі Словам Божым бы мячом, лічылі яго зброяй, якая ня толькі абараняе іх, але ўдарае ў слухачоў. Выразным доказам гэтага скрыўленьня зьяўляецца злоўжываньне займеньнікам „вы” заміж „мы”: „адмоўцеся ад сваіх грахоў” заміж „адмовімся ад нашых грахоў” і г. д.
У 23-м разьдзеле Евангельля паводле Мацьвея зьмешчаны словы, накіраваныя да фарызэяў, якія аднак сьвятары павінны суаднесьці да сябе як падахвочаньне да самакрытыкі, як запросіны да шчырага і пакорлівага перагляду свайго сумленьня. У Хрыстовых словах гучыць абвінавачаньне і павучэньне: у іх асуджаюцца дзьве сур’ёзныя заганы: непасьлядоўнасьць і супярэчлівасьць у паводзінах, а таксама крывадушнасьць. „Яны гавораць і ня робяць, зьвязваюць цяжары вялікія і непасільныя на плечы людзям, але самі ня хочуць і пальцам зрушыць іх”. Адносна крывадушнасьці і прытворства сказана: „Усе справы свае робяць дзеля таго, каб бачылі іх людзі... любяць узьлягаць наперадзе на гасьцінах і наперадзе сядзець у сынагогах”. Усё гэта адрасавалася да фарызэяў, якіх Хрыстос востра асуджаў, але Царква выразна дае нам зразумець, што гэтыя папрокі тычацца таксама ўсіх сучасных правадыроў, у тым ліку і пастыраў, іх паводзін і стаўленьня да вернікаў.
Схільнасьць да самаўзвышэньня настолькі распаўсюджаная, што ажно натуральная. У прынцыпе яна згодная з адвечнымі Божымі пастановамі і няма ў ёй нічога дрэннага, пакуль не ператворыцца ў зазнайства, якое не прызнае ніякіх аўтарытэтаў, ні чужой думкі. Шмат хто ахвотна павучае іншых з „пасаду” сваёй адукаванасьці, ведаў, дасьведчаньня. Дамагаецца загледжанасьці на сябе, каб усе яго раіліся і слухалі. Калі адмаўляюць яму пашаны і прызнаньня, адчувае сябе пакрыўджаным, недаацэненым і няшчасным. Адначасова такія людзі ня любяць, калі іх павучаюць.
Усё гэта асабліва небясьпечнае ў сьвятароў. Ніхто не запярэчыць, што і сёньня назіраецца супярэчлівасьць у паводзінах і крывадушнасьць, якія ганьбяць сьвятароў і робяць дарэмнай іх службу. Неаднойчы самі сьвятары заўважаюць у сабе гэтую драпіну пад уплывам дакору сумленьня. Яны дакранаюцца да сьвятасьці, тлумачаць вернікам узвышаныя словы Хрыстовы, напрыклад, пра міласэрнасьць і любоў, а з другога боку самі ў сабе бачаць нячуласьць і жорсткасьць. Заклікаюць да непадатлівасьці на матэрыяльнае, пра ілюзію багацьця і грошаў, аднак у хвіліны самааналізу вымушаны прызнацца, што ўсё гэта ім самім далёка не абыякавае, нават больш чымсьці сьвецкім людзям.
Аднак і на гэтую недасканаласьць трэба глядзець бязь зьедлівага задавальненьня, якое бывае ў людзей, што чужымі заганамі хочуць апраўдаць свае. Сам Бог адкрывае сьвятарам гэтую рану, каб яе залячыць: Ён спрычыняе, што ў сьвятароў аднаўляецца пакорлівасьць і сьведамасьць сваіх заганаў. Ён спрычыняе, што зьнікае пачуцьцё непагрэшнасьці і самазадавальненьня, якое перашкаджае ў сьвятарскай службе. Нават калі сьвятар гаворыць казань, бы халодны душ зьяўляецца тая назойлівая думка: а сам ты робіш тое, да чаго заклікаеш іншых? Павучэньне само ў сабе патрэбнае і карыснае. „Як-жа будуць ведаць, калі ніхто не навучыў іх”, — гаворыцца ў Пісаньні. Аднак з другога боку, яно павінна зыходзіць са свайго дасьведчаньня, з перажытага, калі сам чалавек прытрымоўваецца таго, аб чым гаворыць.
Другая частка Ісусавай прамовы зьмяшчае павучэньне ў адрас Апосталаў і іх пераймальнікаў — сучасных пастыраў. „Не называйцеся настаўнікамі, бо адзін у вас настаўнік — Хрыстос, а ўсе вы — браты”. Гэтымі словамі Хрыстос не адклікае аднак Свайго абяцаньня, што ў Царкве будуць устаноўлены і настаўнікі, і вучні ў залежнасьці ад атрыманых заданьняў і дараваньняў, якія павінны служыць будаваньню Царквы — Цела Хрыстовага. Ён Сам сказаў Апосталам: „Хто вас слухае, Мяне слухае” (Лук. 10, 16); „Усё, што зьвяжаце на зямлі, будзе зьвязана і ў небе, а што разьвяжаце на зямлі, будзе разьвязана і ў небе” (Мацьв.18, 18); „Навучайце ўсе народы” (Мацьв. 28, 19). Ісус хацеў прадухіліць зазнайства пастыраў, якое назіраў у фарызэяў і кніжнікаў, не хацеў каб яны таксама адгарадзіліся ад народу сьцяной перавагі лепшасьці, каб ня сталі па над сьвецкімі людзьмі.
Вось таму Хрыстос перасьцерагае: „Хто ўзвышае сябе, будзе паніжаны, а хто паніжае сябе, той узвысіцца”. Справа ня ў тым, каб бясконца гаварыць аб сваёй нягоднасьці чакаючы запярэчаньня. Аб гэтым нікога ня трэба інфармаваць, бо людзі пераважна ведаюць пра нас больш, чымсьці мы самі пра сябе. Пра свае недахопы ня трэба бясконца гаварыць, але проста заўсёды пра іх памятаць. Сапраўдны розум прамаўляе ня з кафедры розуму, але з кафедры зычлівага, ветлівага, ціхага і пакорлівага сэрца, якое ведае свае недахопы і заганы. Філёзаф, які сказаў: „Ведаю, што нічога ня ведаю” быў сапраўды разумны. Розум і аб’ектыўнасьць заўсёды прадыктуюць сьціплыя і памяркоўныя паводзіны.
Евангельскі настаўнік, менавіта таму што ён „евангельскі”, мусіць быць перш за ўсё пакорлівы. У адрозьненьне ад усіх іншых настаўнікаў, ён павінен быць сьведамы таго, што чым менш гаворыць ад свайго імя і лічыць сябе толькі пасланьнікам адзінага Настаўніка, тым лепшым будзе настаўнікам. „Вучань не вышэй свайго настаўніка”, — сказана ў Евангельлі.
Такія заўвагі накіроўвае Евангельле да сьвятароў. Аднак ёсьць адзін істотны фрагмэнт, які тычыцца вернікаў. „Усё, што яны кажуць вам захоўваць, рабіце і захоўвайце”. Нават, калі пастыры дрэнныя і нягодныя, гэта не звальняе вернікаў ад абавязку слухаць іх, хаця безумоўна ў такіх выпадках зразумелым зьяўляецца ўнутраны бунт. „Рабіце і захоўвайце, але паводле іхных учынкаў не рабіце”. Трэба ўшанаваць не самога сьвятара, але ягоны сан. Тое, што сьвятары кажуць, паходзіць ад Бога і Царквы. „Дараваньні Божыя не такія, каб яны залежалі ад асабістай дасканаласьці сьвятара”, — пісаў Яан Залатавусны. „Сьвятая навука не перастае быць сьвятой толькі ад таго, што праходзіць праз грэшныя вусны”, — гаварыў Філярэт Маскоўскі. Затое ўсё, што дрэннае, паходзіць ад саміх нягодных сьвятароў і адказнасьць за гэта спачывае на іх саміх.
За сьвятароў трэба маліцца, спачуваць іх чалавечым заганам, якія, як гэта бывае ў выпадку ўсіх людзей, часьцей зьяўляюцца вынікам слабасьці, а не замілаваньня да грэху. Павучальным у гэтым сэнсе зьяўляецца прыклад сьвятога Францыска, які пісаў: „Калі-б я нават меў гэткі розум, што Саламон, а сустрэў-бы годных шкадаваньня сьвятароў, не хачу насуперак іхнай волі навучаць у іхных парафіях... І не хачу дашукоўвацца ў іх грэху, бо распазнаю ў іх Сына Божага... Усіх тэолягаў і тых, хто перадае нам найсьвяцейшыя Божыя Словы, мы павінны шанаваць як тых, хто дае нам духа і жыцьцё”.
З зазнайствам і схільнасьцяй да самаўзвышэньня бывае гэтак, як зь любым грахом: трэба ненавідзець грэх, а не грэшніка, хутчэй за ўсё спачуваць, а не асуджаць. Што тычыцца духоўных настаўнікаў, дык трэба за іх маліцца, каб Бог дапамог ім падняцца і ўмацаваў слабыя целы, каб сталі пакорлівымі і пасьлядоўнымі дабравесьнікамі Ягонага Слова.