Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
Дзесяць запаветаў - 5. „Паважай айца твайго і маці тваю...”
У пятым запавеце Бог ставіць перад намі самых блізкіх нам людзей — нашых бацькоў і гаворыць, як мы павінны ставіцца да іх. „Паважай айца твайго і маці тваю, каб працягнуліся дні твае на зямлі”, — заяўляе Бог. Слова паважай, або шануй, надзвычай ёмкае. Тут гаворыцца ня толькі пра паслушэнства, якое дзеці абавязаны бацькам. Паважаць — гэта значыць любіць, дбаць пра іх, апекавацца падчас старасьці і хваробы, дзяліць зь імі радасьці і гора, маліцца пры жыцьці і з удзячнасьцяй успамінаць пасьля сьмерці. „Калі мы падумаем, колькі для нас зрабілі нашы бацькі, мы будзем паражаны невымернасьцяй даўгу”, — пісаў сьв. Амвросій Міланскі. Пісьменьнік Мікалай Астроўскі выказаў гэту думку наступным чынам: „Нават калі ты падрыхтуеш маці яечню на далоні, ты ўсё роўна будзеш перад ёю ў даўгу”. Бацьку і маці мы абавязаны найвялікшую каштоўнасьць — само жыцьцё, ня кажучы ўжо пра ўвесь карпатлівы працэс выхаваньня. Колькі сьлёзаў і непраспаных ночаў спрычыняе бацькам хвароба дзіцяці, затым першыя жыцьцёвыя праблемы і няўдачы. Не памятаць пра ўсё — гэта недаравальная няўдзячнасьць, аднак, на жаль, доўг перад бацькамі мы ўсьведамляем толькі пасьля іхнай сьмерці. На іхную магілу прыносім букеты кветак, але пры жыцьці шкадавалі адной кветкі або аднаго добрага слова... „Сын мой, — гаварыў Тавіт перад сьмерцяй свайму сыну Тавіі (Тавіт. 4, 3-4), — калі я памру, пахавай мяне і не пакідай сваю маці: паважай яе праз усе дні жыцьця твайго, рабі ўсё, што ёй мілае і не засмучай яе. Памятай, сын мой, што з тваёй прычыны яна шмат перажывала, калі яшчэ насіла цябе ў чэраве сваім. Калі і яна памрэ, пахавай побач са мною ў адной магіле”.
Для нас найбольш павучальным і аўтарытэтным павінен быць прыклад самога Ісуса Хрыста. „Ён пайшоў зь імі і прыйшоў у Назарэт і быў паслухмяны ім” — значыць, Язэпу і сваёй маці — гаворыцца ў Евангельлі (Лук. 2, 51). Сыноўнюю любоў Хрыстос выявіў у час найбольшых пакутаў на крыжы, калі даручыў Яану апекавацца сваёй маці. „Вось маці твая”, — сказаў Ён Апосталу і той узяў яе да сябе добра зразумеўшы, чаго ад яго патрабуецца. За нядбайнае стаўленьне да пятага запавету Хрыстос дакараў фарызэяў. „Хто зьневажае айца ці маці, няхай сьмерцяй памрэ. А вы кажаце: хто скажа айцу і маці: корван (значыць, дар), чым бы ты ад мяне карыстаўся, — таму дапускаеце ўжо нічога больш не рабіць для айца свайго ці для маці свае, адкідаючы слова Божае традыцыямі вашымі, якія вы ўстанавілі, ды робіце шмат чаго падобнага да гэтага” (Марк. 7, 10-13).
Некаторае зьдзіўленьне можа выклікаць зьвязанае зь пятым запаветам абяцаньне, што той, хто паважае айца і маці, будзе даўгавечны. Трэба памятаць, што ў старазапаветныя часы за зьняважлівае стаўленьне да бацькоў пагражала сьмерць, як гаворыцца аб гэтым у Кнізе Выхаду (21, 17). Аб пакараньні за непавагу да бацькоў паэтычна гаворыць у сваіх прытчах Саламон: „Хто зьневажае свайго бацьку і сваю маці, таго сьвяцільнік патухне сярод глыбокай цемры” (Прытч. 20, 20).
У Новым Запавеце шанаваньне бацькоў зьвязваецца з абяцаньнем „дабра”. „Паважай айца і маці... каб было табе добра і каб быў даўгалетнім на зямлі” (Эф. 6, 2). Дабро — гэта перш за ўсё Божае блаславенства, якое суправаджае кожнага, хто выконвае Божую волю.
Зьвернем увагу на прыклад двух сыноў — Язэпа і Авесалома, пра якіх расказваецца ў Сьвятым Пісаньні. У Егіпце Язэп займаў вельмі высокую пасаду. Калі ён даведаўся, што бацька ўжо прыбыў у Егіпет, ён выехаў яму насустрач, паў яму на шыю і плакаў ад радасьці (Быцьц. 46, 29). З другога боку вядомая сумная гісторыя з сынам цара Давіда — Авесаломам, які паўстаў супраць бацькі. Ён далучыўся да змовы супраць бацькі, але Давід усё роўна загадаў сваім ваярам не забіваць сына. Аднак ён усё роўна быў забіты і бацька цяжка перажыў гэту сьмерць. Ён горка плакаў і гаварыў: „Сын мой... я ахвотней памёр-бы заміж цябе” (2 Царств. 18, 33).
Чалавек ня ў змозе любіць усё чалавецтва і гаворкі аб гэтым пераважна няшчырыя. Мы павінны кахаць і паважаць перш за ўсё найбліжэйшых: бацькоў, апекуноў, сваякоў, сяброў, але пяты запавет пашыраецца таксама на настаўнікаў, выхаваўцаў, ад якіх мы перанялі добрыя рысы характару, якія паўплывалі на наша разьвіцьцё. Мы павінны адплаціць ім павагай і прывязанасьцяй. Трэба з павагай ставіцца да людзей старэйшых за нас, хто вышэй за нас сваім досьведам і ведамі, хто карыстаецца аўтарытэтам і займае кіраўнічую пасаду ў Царкве або ў народзе. „Памінайце настаўнікаў вашых, якія прапаведавалі вам слова Божае і, гледзячы на канчыну іхную, пераймайце веру... — заклікаў Апостал Павал у Лісьце да яўрэяў (13, 7), — слухайцеся настаўнікаў вашых і будзьце пакорлівымі, бо яны рупяцца пра вашы душы”.
Пяты запавет можна адчытаць і такім чынам: паступайце з бацькамі вашымі гэтак, як хацелі-б, каб вашы дзеці паступалі з вамі.