Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
Пакіньце адно і другое да жніва
(Мацьв. 13, 24-30)
„Царства Божае падобнае да чалавека, што пасеяў добрае семя на полі сваім. Калі-ж людзі спалі, прыйшоў вораг яго і пасеяў куколь сярод пшаніцы, і пайшоў”, — чытаем у Евангельлі. Слугі запрапанавалі выпалаць куколь, але гаспадар адказаў: „Не, каб выбіраючы куколь, вы не павырывалі разам зь ім і і пшаніцы. Пакіньце расьці разам тое і другое да жніва. А ў час жніва я скажу жняцам: зьбярэце перш куколь і зьвяжэце яго ў пучкі, каб спаліць яго, а пшаніцу зьбярэце ў гумно маё”.
У гэтым фрагмэнце паказаны два стаўленьні да граху і грэшнікаў: чалавечае і Божае. Мы адразу схільны назваць пустазельлем тых людзей, якіх лічым відавочнымі шкоднікамі, але для Бога зельлем зьяўляецца зло, якое расьсяваюць людзі. Мы-ж нецярпліва дамагаемся ад Бога неадкладнай рэакцыі і пакараньня, бо любім на ўласныя вочы пабачыць перамогу справядлівасьці і прыніжэньне грэшнікаў. Ахвотна нават расправіліся-б зь імі ўласнымі рукамі: „Ці хочаш, Госпадзе, каб мы пайшлі і павырывалі гэтае зельле?”
Аднак Бог рэкамендуе цярплівасьць. Не сьпяшайцеся з прысудам, не гарачыцеся ў сваіх ацэнках, бо „вашы думкі — не Мае думкі”. „Вы ня ведаеце нават, кім будзе ў сваім дарослым жыцьці непаслухмянае дзіцё”. Бог абдараваў чалавека вольнай воляй і чалавек — у пэўным сэнсе — мае права скарыстаць сваю свабоду так, як яму толькі ўздумаецца. Бог ня хоча парушаць нашу свабоду, калі мы на гэта не дазволім, ажно да сьмерці, калі адбярэ нам свабоду. Ажно да сьмерці! І таму гаспадар кажа слугам: дазвольце зельлю расьці да жніва.
У сваёй цярплівасьці Бог паводзіць сябе так, як разумны выхаваўца: чалавек павінен сам на сабе адчуць вынікі сваіх памылак, пераканацца сам на сваёй скуры, якое зло спрычыняе злоўжываньне свабодай. Бог дапускае гэта ня дзеля пагібелі чалавека, але дзеля апамятаньня. Толькі балючае дасьведчаньне вяртае чалавека на добрую дарогу. Ці-ж ня бачна вакол нас учарашніх грэшнікаў, бязбожнікаў і блюзьнерцаў, якія зараз сталіся набожнымі людзьмі? А мы-ж хацелі заўчасна павязаць іх у пучкі для спаленьня.
Справядлівасьць Божая імкнецца не да расправы над грэшнікам, але да перамогі, якую ў душы і жыцьці дасягае праўда. Бог дае грэшніку шанц выказацца да канца, але дае таксама час на працяглае, карпатлівае вяртаньне да Яго.
Згаданы фрагмэнт Евангельля можа быць падставай для разважаньня аб талерантнасьці. Вельмі часта прыходзіцца чуць пра „рэлігійную талерантнасьць”, „талерантнасьць у дачыненьні да нацыянальных меншасьцяў, іншадумцаў” і гэтак далей. Па-латыні „толерарэ” азначае „вытрымоўваць, пераносіць”. Згодна клясычнаму азначэньню, талерантнасьць — гэта паблажлівае, лібэральнае стаўленьне да чужых вераваньняў, практыкаваньня веры, поглядаў, учынкаў і пазыцыяў, нават калі яны не супадаюць або пярэчаць нашым.
Талерантнасьць належыць да ўнівэрсальных, вечных, чалавечых каштоўнасьцяў, якая важная ня менш за любоў. З аднаго боку, гэта этычная катэгорыя, а з другога — норма сужыцьця паміж людзьмі. Сусьветная гісторыя і гісторыя нашай краіны ў прыватнасьці прыносіць мноства прыкладаў нэгатыўных вынікаў адсутнасьці талерантнасьці. Гэтая адсутнасьць заўсёды выяўлялася ў эгаізьме, пыхлівасьці, зьняважлівым стаўленьні да іншых, незразуменьні патрэбаў, думак ды інтарэсаў людзей, якія ў нечым адрозьніваюцца ад большасьці.
Крайняй формай неталерантнасьці зьяўляецца фанатызм. Фанатык адкідае магчымасьць маральнага выбару, усякія ваганьні і развагу, і заміж іх сьлепа трымаецца адной сыстэмы каштоўнасьцяў.
Адназначных фанатыкаў няшмат, але затое вельмі часта можна сустрэць проста неталерантных людзей. У адрозьненьне ад фанатыкаў, неталерантныя людзі часам могуць спрабаваць зразумець іншы погляд, але ўсё роўна лічаць, што слушнасьць знаходзіцца на іхным баку. Затое талерантны чалавек паважае іншых і ўмее прыкмеціць у кожным чалавеку яго натуральную годнасьць. Ён не дапускае ў паводзінах іншага чалавека дрэнных намераў, бо паважае яго сумленьне.
Вялікім прыхільнікам талерантнасьці быў францускі энцыкляпэдыст Дэні Дзідро. У сваім творы „Праходкі скептыка” ён пісаў наступнае: „Шмат разоў я раскашаваўся гутаркамі з Клеабулам і групкай сяброў, якімі акружаецца, бо мае ён сяброў і не баіцца іх страціць. Вось якім чынам ён умее затрымаць іх пры сабе: не патрабуе ад іх, каб фармавалі свае погляды паводле ягоных, не абмяжоўвае іх у густах і ацэнках. Я сам бачыў як пірончык абдымаецца са скептыкам, скептык у пашане ў атэіста, атэіст дзеліцца сваімі грашыма з дэістам, дэіст ахвяруе свае паслугі прыхільнікам Сьпінозы”.
На жаль, у шырэйшых колах філёзафаў не бывала такой ідыліі, як сярод вузкага кола энцыкляпэдыстаў. Напрыклад, Фрыдрых Ніцшэ атаясамліваяў талерантнасьць зь нявольніцкім бясьсільлем, якое вядзе да нігілізму. Яго ўзорам быў Ёган Гётэ, які цьвердзіў: „паступаць талерантна — значыць абражаць”. Аўтар „Фаўста” разумеў працэс талерантнасьці як спрыяньне фактарам, што чужыя праўдзе, няслушныя, якія аднак ахвотна прымаюцца па практычных меркаваньнях.
Нэгатыўна ставіўся да талерантнасьці маркіз дэ Сад. На ягоную думку „талерантнасьць — цнота слабых”. Для яго талерантнасьць — гэта тактычны прыём тых, хто апынуўся пад пагрозай. Таму пад штандар талерантнасьці хаваюцца апазыцыянеры або меншасьці, якія, аднак, у выпадку сваёй перамогі хутка забываюцца пра гэтую каштоўнасьць. Моцныя ўрады не адчуваюць патрэбы ў талерантнасьці, паколькі ня мусяць ні з кім лічыцца і ўмеюць пасьпяхова накідаць сваю волю.
Талерантнасьць ні ў якім выпадку не азначае адмаўленьня ад сваіх перакананьняў і каштоўнасьцяў. Яна спрыяе дыскусіі і дыялёгу, заснаваных на веры ў слушнасьць сваіх перакананьняў з адначасовай павагай для пазыцыі іншых людзей. Рэлігійная талерантнасьць цалкам не вядзе да адрачэньня ад ісьцінаў сваёй веры. Калі-б гэтак было, яна асацыявалася-б зь безыдэйнасьцяй, скептыцызмам і абыякавасьцю.
У Дзеях Апостальскіх ёсьць красамоўнае апавяданьне пра Апостала Пятра і сотніка Карнілія. Калі Апостал увайшоў у ягоны дом, той „упаў да ног яго і пакланіўся. Але Пётр падняў яго гаворачы: устань, я таксама чалавек... І прамовіў да іх (прысутных): вы ведаеце, што нельга жыду лучыцца ці схадзіцца з чужынцамі, але Бог паказаў мне не лічыць ніводнага чалавека паганым ці нячыстым” (Дзеі. 10, 25-28). Усе вакол лічылі сотніка паганцам, чужынцам, горшым за іх, але ня Пётр. Ён выявіў больш за талерантнасьць, хаця мог сказаць або прынамсі падумаць: ясна, што ты горшы, ты чужынец, паганец, ты сапраўды нягодны, каб я нават размаўляў з табою, але я велікадушна не брыджуся табою. Калі-б у талерантнасьці Пятра было гэтулькі зазнайства і пагарды для сотніка, дык яна сапраўды абражала-б і прыніжала-б чалавека.
Цікавыя ўказаньні пакінуў нам Апостал Павал, для якога таксама талерантнасьці відавочна было мала. Ён пісаў: „Нічога не рабеце зь перакорлівасьці або дзеля марнае славы, але ціхай мудрасьцяй лічыце адно аднаго вышэй за сябе” (Піліп. 2, 3). „Ня думайце пра сябе больш, чым трэба думаць... Будзьце аднадумныя між сабою, ня думайце зашмат аб сабе... ня будзьце мудрымі самі празь сябе. Калі магчыма з вашага боку, будзьце ў згодзе з усімі людзьмі... Ня мсьціце за сябе... калі вораг твой галодны — накармі яго... Ня будзь пераможаны злом, але перамагай зло дабром” (Рым. 12, 3-20). Тут таксама не гаворыцца, што „вы лепшыя, але прынамсі яўна не дыскрымінуйце тых горшых”. Для Паўла, гэтак-ж як і для Пятра, самой талерантнасьці было мала. Ён лічыў, што заміж велікадушных талерантных паводзін трэба іншых „лічыць нават вышэй за сябе”.
Для нас найбольш аўтарытэтным зьяўляецца Ісус Хрыстос. Ён вучыў ня толькі розуму, але таксама памяркоўнасьці ў ацэнках і паводзінах, бо любіў людзей і асуджаў толькі зло. Сваё Царства Ён супрацьпастаўляў сьвету крывадушнасьці, тупасьці і заўзятасьці. Таму і асуджаў крывадушнасьць і зазнайства фарызэяў, якіх называў „пабеленымі магіламі”. Дасканала разумеў таксама матэрыяльную і духоўную беднасьць і нават для грэшнікаў знаходзіў словы прабачэньня, калі толькі бачыў у іх прынамсі цень пакоры і раскаяньня. Такую спадчыну Сын Чалавечы пераказаў Царкве ў якасьці ўказаньняў для яе.
Калі мы ня ў змозе з такой любоўю ставіцца да ўсіх людзей, бачачы ў іх таксама стварэньне Божае, дык хай прынамсі, як мінімум, будзе ў нас разумная талерантнасьць.