Адзінае на патрэбу
Бандарук Канстанцін
Дзесяць запаветаў - 8. „Ня крадзь”
Восьмы запавет гаворыць коратка і ясна: „Ня крадзь”. У кожнай краіне існуюць законы, накіраваныя супраць крадзяжу, і акрэсьлены формы і памеры пакараньня за крадзеж, але гэты запавет выходзіць па за рамкі чалавечых законаў. У ім гаворыцца ня толькі пра крадзеж матэрыяльных каштоўнасьцяў, але і духоўных. Ужо ў Старым Запавеце ў некаторых выпадках крадзеж каралася сьмерцяй (Вых. 21, 16; Другапр. 24, 7). Злодзей павінен быў вярнуць удвая больш, чым украў. Калі, напрыклад, украдзены вол быў знойдзены жывым, дык злодзей павінен быў аддаць два валы, а калі ён ужо быў забіты і прададзены, тады — пяць валоў. Штраф спаганяўся са злодзея шляхам продажу яго маёмасьці, а ў выпадку, калі гэтага не хапала, прадавалі яго самога (Вых. 22, 1; 2 Цар. 12, 6). Калі злодзей у часе пакражы быў забіты, тады забойства не лічылася злачынствам (Вых. 22, 2).
Крадзеж — паняцьце вельмі шырокае. Гэта: рабунак — адабраньне чужой уласнасьці сілай або яе тайны захоп, а таксама ашуканства, калі, напрыклад, дрэнны тавар прадаюць за добры, калі выкручваюцца ад выплаты даўгоў, не выконваюць дадзенага абяцаньня. Гэта таксама сьвятатацтва, або крадзеж царкоўнай маёмасьці, паразітызм, калі атрымоўваем заробак не працуючы, або будучы працаздольным просім міласьціны ці жывем за кошт працы іншага. Да крадзяжу залічаецца і ліхвярства, калі карыстаючыся цяжкой сытуацыяй бліжняга спаганяем зь яго больш, чым яму пазычылі. Штодзённая прэса прыносіць безьліч паведамленьняў пра самыя розныя віды прысваеньня чужой уласнасьці: ад дробнага, кішэннага крадзяжу да ўзломаў у кватэры, крамы і банкі, да буйных фінансавых ашуканстваў. Характэрна, што людзі стварылі нейкую дзіўную шкалу заганнасьці крадзяжу: калі ён тычыцца прыватнай уласнасьці, тады стаўленьне да яго рэзка нэгатыўнае, але калі дзяржаўнай, значыць „нічыёй”, дык такі ўчынак ацэньваецца лагодна, неаднойчы ўспрымаецца як кемлівасьць і спрыт. Шмат каму ня сорамна праехаць на гарадзкім аўтобусе безь білету, невялікім грахом лічыцца ўзяць нешта сабе, тым болей што ўсе вакол бяруць, але недаравальна, калі за грамадзкія або дзяржаўныя грошы нехта пабудуе сабе вілу, або купіць раскошны аўтамабіль. Звычайна большым злом лічыцца буйны крадзеж, а дробны не выклікае асаблівага абурэньня. Але-ж у восьмым запавеце не гаворыцца „ня крадзь вялікіх сумаў”, але проста „ня крадзь”, а гэта значыць: ні мільёнаў, ні капеек; ні багатаму, ні беднаму. Паводле Царквы, „Бог прызначыў зямлю і ўсё, што на ёй, для карыстаньня ўсімі людзьмі і народамі гэтак, каб усякае дабро даходзіла да ўсіх у належнай ступені, у духу справядлівасьці, якой спадарожнічае любоў. Перш за ўсё не адбірай нікому рэчы неабходнай яму для жыцьця: ежы, вопраткі, жыльля. Калі ўкраў, кампенсуй учыненую крыўду гэтак, як зрабіў евангельскі мытнік. Слова „прабачце” ў дадзеным выпадку бязвартаснае. Не адбірай таксама нікому часу, патрэбнага на роздум, выхаваньне дзяцей або прыемнасьці. Калі трэба некага празьмерна абцяжарыць, дык лепш каб усе былі раўнамерна абцяжараныя, хіба што адны добраахвотна прысьвяцяць сябе дабру іншых. У выпадку яўнай несправядлівасьці можна дамагацца адабраньня некаму таго, чаго мае зашмат і самалюбна насалоджваецца ім, не дзелячыся з тым, хто вельмі патрабуе дапамогі. Трэба, аднак, дбаць пра тое, каб нікога не пакрыўдзіць і не пазбавіць неабходнага мінімуму. Дабро матэрыяльнае і духоўнае разьдзяляй раўнамерна — у залежнасьці ад патрэбаў. Аднолькава шануй і не рабі розьніцы паміж прыватнай і агульнай уласнасьцяй. Маёмасьць, якая аблягчае сумеснае жыцьцё: чыгунка, аўтобусы, вакзалы, гатэлі, месцы супольнай працы і адпачынку можа і маюць персанальнага ўласьніка, але ўскосна іх уласьнікамі зьяўляюцца ўсе карыстальнікі. Дбай, каб у фабрыках, офісах ды вучэльнях панавалі парадак, сумленнасьць, прыемны настрой і сацыяльная справядлівасьць. Калі нешта выносіш зь месца сваёй працы, абкрадаеш ня толькі ўласьніка, але і сваіх калегаў, бо падаражэюць кошты вытворчасьці і ўскосна паўплываюць на іхныя заробкі і на цэны тавараў. Беспарадкі і неадказнае кіраваньне зьяўляюцца крадзежам часу і энэргіі тых, хто наводзіць лад і парадак. Калі ствараеш людзям непатрэбныя заняткі і фіктыўныя абавязкі, абкрадаеш іх са свабоднага часу. Тое самае робіш, калі арганізуеш непатрэбныя сходы і задоўга прамаўляеш. Такі сьпіс усемагчымых, жыцьцёвых сытуацыяў можна працягваць у бясконцасьць...
Да духоўных каштоўнасьцяў, зь якіх таксама можна абакрасьці чалавека, залічаюцца добрае імя, гонар і годнасьць, добрая рэпутацыя і пашана ў людзей. У Сьвятым Пісаньні гаворыцца: „Добрае імя лепшае за ўсе багацьці, а ласка — за серабро і золата” (Прытч. 22, 1). Парушэньне права ўласнасьці наступае ў выпадку пашкоджаньня чыйгосьці здароўя, ашуканства, несумленнасьці, хлусьні і паклёпу. Адсюль выплывае і абавязак гаварыць праўду, лічыцца са словам пісаным і сказаным. „Пакуль нешта скажаш — добра ўдумайся над кароткім жыцьцём хлусьні”, — гаворыць кітайская прымаўка.
Аднойчы да старажытнага філёзафа Сакрата прыбег задыханы чалавек і кажа:
— Паслухай, я мушу табе сказаць, што аб табе гаворыць твой сябра...
— Пачакай, — кажа Сакрат, — ці перасеяў ты тое, што хочаш мне сказаць, праз тры сіты?
— Якія?
— Сіта праўды, дабрыні і неабходнасьці. Ці тое, што хочаш мне сказаць, стопрацэнтная праўда? Ці напэўна з гэтай інфармацыі выплывае нейкае дабро і нарэшце: ці напэўна мусіш мне гэта сказаць?
— Не, хіба нічога з гэтага... — адказаў інфарматар.
— Дык, калі тое, з чым да мяне прыходзіш, — адказаў Сакрат, — непраўдзівае, нядобрае і ня мусіць быць сказана, дык не абцяжарвай ні маёй увагі, ні свайго сумленьня.
Восьмы запавет становіцца яшчэ больш важным, калі супаставіць яго з грахом, які ў Бібліі названы „абкрадваньнем Бога”. „Ці можна чалавеку абкрадваць Бога? А вы абкрадваеце Мяне. Скажаце: чым мы Цябе абкрадаем? Дзесяцінаю і прынашэньнямі” (Малах. 3, 8). У 30 Псальме (16) чытаем: „У Тваёй руцэ дні мае”. Гэта значыць, што Бог — валадар нашых дзён, гадзін і хвілін. Калі нават свабодныя ад нашых штодзённых абавязкаў імгненьні праводзім не для карысьці нашых душаў і не для Божай славы, дык мы абкрадваем Бога. У Сьвятым Пісаньні гаворыцца пра грэх Ананіі і Сапфіры, якія літаральна ўзялі для сябе частку таго, што было прысьвечана Богу. Але як мы можам абкрадаць Бога? Двума спосабамі: пустым праводжаньнем часу і нашым палавінчатым хрысьціянствам, калі мы толькі часткова да Яго належым, толькі трохі любім і толькі трохі служым. Наша палавінчатасьць азначае, што частка нашага сэрца ўкрадзена ў Валадара нашых душаў — Хрыста, а восьмы запавет ясна гаворыць „ня крадзь”.