Права на волю
Бюлетэнь Праваабарончага Цэнтру Вясна
1/1999
Сітуацыя - Вандроўка за краты
(Працяг. Пачатак у №1524)
Сьледчы Дзьмітры Дзьмітрыевіч Турач "прыняў" мяне на другім паверсе будынку ўпраўленьня КДБ па Гродзенскай вобласьці. Допыт павінен быў праходзіць у прысутнасьці адваката і перакладчыка — паколькі Турач, па ягоных словах, беларускай мовай не валодае. Перакладчыка даводзіцца крыху пачакаць, а адвакаты, якіх я назваў, выяўляецца, ня маюць права мяне абараняць. Даю імёны і прыкладныя каардынаты новых адвакатаў — маіх знаёмых з Мінску і Баранавічаў. Сьледчы, пакуль чакаем перакладчыка, нібыта спрабуе зьвязацца з імі.
Перакладчыца, жанчына гадоў пад трыццаць, зьяўляецца неўзабаве. Пачуўшы пра мае "адвакацкія" клопаты, яна раіць узяць гродзенскага адваката: і сітуацыю мясцовую будзе ведаць, і таньней абыдзецца. Я прыгадваю пра майго сваяка, які ўжо гадоў трыццаць жыве ў Гродне, і пагаджаюся з ёю: знайсьці адваката для мяне яму будзе прасьцей. Турач бярэцца тут жа пазваніць майму сваяку і нават дае мне колькі хвілінаў паразмаўляць з ім. Затым дамаўляюся з перакладчыцай, каму яна можа паведаміць пра мяне. Беларускі сьвет цесны нават у трохсоттысячным Гродне. І,вядома ж, мая перакладчыца ведае і Шалкевіча, і Дануту Бічэль, і Чобата... Паколькі майму праву даваць паказаньні пабеларуску ніхто не перашкаджае, то вырашаю далей за яго не змагацца. Я ня блага ведаю і рускую мову.
У кабінет да сьледчага заходзіць мой сваяк, здаецца, ці ня больш за мяне заклапочаны маім становішчам. Адваката пакуль назваць ён ня можа, але абяцае знайсьці да панядзелка. Такім чынам, усе "арганізацыйныя пытаньні" майго турэмнадопытнага забесьпячэньня вырашаныя і я вяртаюся ў "хату" з прыўзьнятым настроем і цьвёрдай упэўненасьцю, што ўжо праз некалькі дзён буду на волі...
Субота і нядзеля ў турме — "мёртвыя" дні. Ні допытаў, ні перадачаў. Ранішнія праверкі ідуць па скарочанай праграме: бывае нават з "хаты" не выводзяць. Але ёсьць у гэтыя дні для мяне і нешта новае ў турэмным жыцьці — вывад на "гулку" (прагулка ў турэмным дворыку).
Калектыў "хаты" можа ісьці на "гулку" у поўным складзе, а можа і падзяліцца на часткі: тых, хто ідзе гуляць, і тых, хто застаецца ў "хаце". Але ў любой з частак павінна быць ня менш за два чалавекі: у адзіноце ў турме можна застацца толькі ў "стакане" альбо на "кічы".
"Гулачных" дворыкаў у гарадзенскай турме сямнаццаць. Плошча іх ад чатырнаццаці да сарака чатырох метраў. Нумар дворыка і ягоная плошча пазначаныя на сьпецыяльнай шыльдачцы, прымацаванай да абабітых бляхаю дзьвярэй. Сам дворык — забетанаваная зьнізу і закратаваная зьверху прастора. Сьцены яго недзе пад чатыры метры ў вышыню. "Ветэраны" турмы кажуць, што раней сьцены былі цагляныя, а цяпер яны густа заляпаныя скамянелым цэментным растворам. Гэта дае дадатковую зручнасьць зэкам: утвараюцца розныя дзіркі і дзірачкі, у якія можна схаваць цыгарэту, запалкі, "малявы" для тых, хто выйдзе на "гулку" пазьней. Вядома, усё гэтае багацьце можа дастацца мянтам і баландзёрам, калі яны возьмуцца шманаць альбо прыбіраць дворык, але пад такою пагрозаю знаходзіцца ўся турэмная "пошта", якім бы чынам яе ні дасылалі.
"Мулькі" пакідаюцца ў дворыку звычайна тым адрасатам, да якіх паштовага шляху проста не існуе: напрыклад, у другі бок корпусу ці ў іншы корпус. "Хата", ад якой такі шлях ёсьць, абавязаная падабраць "мульку" і пераслаць яе. У дворыках пакідаюць паведамленьні і калі месцазнаходжаньне адрасата невядомае. Для гэтых мэтаў скарыстоўваецца драўляны дзьвярны аклад. Тут крэмзаюць надпісы тыпу: "Мірон, колькі далі?" альбо "Арнольд, 99" (значыць, Арнольд знаходзіцца ў 99 "хаце")...
За першыя свае два выходныя ў турме я перасьціраў усю вопратку, а потым яшчэ і падрамантаваў яе. У "хаце" было досыць пральнага парашку і гаспадарчага мыла, а два падпалкоўніцкія кіпяцільнікі даволі хутка забясьпечвалі мяне гарачаю вадою. Была толькі адная нязручнасьць: каб іголку не канфіскавалі шыць даводзілася маскіруючыся.
Адсутнасьць асабістае "шконкі" асабліва не дапякала мне. На ноч "хата" брала драўляны стэлаж"газету". Мы разьмяшчалі яго паміж верхнімі "шконкамі" і дзеля страхоўкі прывязвалі аднымдвума рушнікамі. Наверх я браў з сабою кніжку і чытаў гадзінаў да адзінаццаці. Затым "медытаваў" некалькі хвілінаў, седзячы патурэцку, і клаўся спаць. Банкір звычайна яшчэ глядзеў тэлевізар.
Шэсьць з паловаю гадзінаў сну мне хапала, каб адаспацца. І ў суботу, і ў нядзелю я ўставаў яшчэ да пад'ёму. Гэта выклікала незадаволенасьць і "псіхі" валасатага падпалкоўніка. Аказваецца, я груба парушыў турэмныя "паняцьці", перашкаджаючы самаму салодкаму ранішняму сну астатніх. Матаю гэта на вус і пачынаю ўставаць па званку. Але праз месяцы зьняволеньня даведваюся, што па "паняцьцях" зэк можа ўставаць калі захоча, і наязджаць на яго за гэта — натуральны "касяк". У турме ўсе роўныя. З гэтым, праўда, цяжка пагадзіцца людзям, звыклым да высокіх пасадаў і вялікіх пагонаў, якія ўсё жыцьцё лезьлі па службовай лесьвіцы, зямлю грызьлі, дупы лізалі, а тут — бац! — і ты такі як і ўсе...
Стэлаж"газета" сваю другую назву апраўдвае. Як і дзьвярны аклад у "гулачным" дворыку, ён запоўнены самай разнастайнай інфармацыяй. Тут і вершыкі, часам вельмі і вельмі някепскія, і "спробы пяра". Лухты хапае, аднак вялікая плошча "газеты" робіць яе выключна зьмястоўнай. Да таго ж, па першым часе, штовечар стэлаж "прыходзіць" новы і чытаць яго цікава. Потым, калі тая ж самая "газета" трапляе да цябе трэці ці чацьвёрты раз, цікавасьць да яе зьнікае. А ўвогуле — "газеты", як нішто іншае, фіксуюць і адлюстроўваюць турэмны фальклор, турэмную міфалогію. Прычым не на хутказьнішчальнай паперы, а на высакародным дрэве...
Дарэчы, хапае ў "хаце" і звычайных газетаў. Іх прыносяць штодзень, апроч выходных. Па адной. Гэта бывае "Советская Белоруссия" альбо "Рэспубліка", "Народная газета" альбо "Знамя юности", "Биржи и банки" альбо "Гродненская правда". Праўда, прыносяць ня ўсім. З газетаў добра рабіць прылады для наладжваньня "дарогі". І ў "хаты", якія "накрылі" за гэтай справай, газеты не даюць месяцамі. Нам пашанцавала: наша "хата" тупіковая і газетаў у нас шмат.
(Працяг будзе)