Я не падману
Высоцкі Уладзімір
Ад перакладчыка
Цікавае пытаньне: што можа прымусіць чалавека на пятым дзясятку свайго жыцьця заняцца справай, якой ён дагэтуль ніколі не займаўся?
У маім выпадку гэтаму паспрыялі дзьве віны: віна перад роднай мовай і віна перад Уладзімірам Высоцкім.
Сваю настаўніцкую дзейнасьць я пачынаў у беларускай школе, выкладаючы матэматыку, зразумела ж, на беларускай мове. Аднойчы здарылася так, што адна з маіх лепшых выпускніц атрымала «двойку» на ўступным экзамене ў інстытут толькі з-за таго, што не зразумела ў білеце, напісаным па-расейску, аднаго (!) слова і пасаромелася спытаць у экзаменатара. Гэта быў магутны ўдар па маіх перакананьнях. Я пахіснуўся (і побач не знайшлося таго, хто б мог падтрымаць) - і далей арыентаваўся ў сваёй працы з вучнямі больш на расейскую мову, адсоўваючы родную на задворкі жыцьця. Дзякаваць Богу, сёньня я маю магчымасьць вярнуць сабе родную мову, але пачуцьцё віны перад ёю не зьнікае.
Другая віна - перад Чалавекам, які доўга спрабаваў дакрычацца-дастукацца да маёй зацуглянай душы (як і да душ усіх насельнікаў СССР), а я пачуў яго толькі тады, калі Чалавека ня стала. Аднойчы мне захацелася адгукнуцца на яго песьні цёплым словам, але сказаць гэтае слова ўжо не было каму.
Дзьве гэтыя віны леглі побач у маёй душы і, мабыць, добра паладзілі адна з адной. Вынікам стала тое, што летам 1991 года я зрабіў першую спробу - пераклад «Паляваньня на ваўкоў». 3 таго й пайшло...
Мае сябры, даведаўшыся, што я заняўся вершаванымі перакладамі, успрынялі навіну ў большасьці даволі скептычна. Адны казалі: навошта перакладаць на беларускую мову тое, што любы беларус можа чытаць і разумець у арыгінале? Другія, знаходзячы карысьць у такіх перакладах, іранізавалі зь іншага: маўляў, выяўляць талент у пяцьдзесят год — гэта несур'ёзна.
Наконт таленту скажу так: калі ён ёсьць, то яго ня сорамна выявіць і ў сто год (дарэчы, які б гэта быў цудоўны падарунак сабе да векавога юбілею!), а калі няма, то і ў дваццаць год няма чаго пнуцца.
Што ж адносна меркаваньня першых скептыкаў, то трэба сказаць, што гадоў дзесяць таму і я прытрымліваўся прыблізна такіх жа думак. Цяпер жа, па волі лёсу акунуўшыся ў перакладчыцкую дзейнасьць, убачыў тое, чаго раней бачыць ня мог: пераклады з блізкай ці далёкай мовы (тым больш пераклады вершаваныя) зьяўляюцца цудоўным іспытам на сталасьць, на магутнасьць мовы-рэцыпіэнта*, дазваляюць параўнаўча ацаніць гнуткасьць і варыятыўнасьць дзьвюх моваў, выявіць іх глыбінныя магчымасьці. I гэта - на карысьць абедзьвюм мовам, спрыяе іх узаемаўзбагачэньню, і асабліва тады, калі гэта мовы блізкія.
Зразумела, што апошняя ўзьнёслая тырада адносіцца да перакладаў увогуле, а не да канкрэтна маіх перакладаў. Мой невялікі досьвед такой творчасьці яшчэ не дазваляе мне заўсёды знаходзіць безумоўна лепшыя струменьчыкі-адпаведнікі з чыстай крыніцы роднай мовы. Ня ўсім з таго, што ў мяне атрымалася, я задаволены. I прапануючы вынікі сваіх творчых высілкаў на суд чытачоў, спадзяюся атрымаць парады і крытычныя заўвагі, якія, магчыма, дапамогуць мне ўдасканаліць і зьмешчаныя тут тэксты ў прыватнасьці, і маё перакладчыцкае майстэрства наогул.
3 такіх меркаваньняў я даю свае пераклады ў паралелі з арыгіналамі. Пры гэтым я павінен адзначыць, што тэкстаў, напісаных самім У. Высоцкім, я ня бачыў. Арыгіналы, што падаюцца тут, сьпісаныя з магнітастужак (мною ці кімсьці іншым; нават зборнік, выдадзены ў 1993 годзе «Мастацкай літаратурай», складзены менавіта так, што відавочна), а таму знакі прыпынку, форма разьмяшчэньня вершаванага тэксту і, у большасьці, назвы - гэта дадумка перакладчыка.
Зборнік падрыхтаваны ў 1997 годзе і плянаваўся да выданьня перад 60-мі ўгодкамі У. Высоцкага. Але зрабіць гэта своечасова ў нашай неўпарадкаванай дзяржаве, на жаль, не атрымалася. I ўсё ж зборнік выходзіць.
Хочацца выказаць шчырую падзяку за дапамогу ў яго выданьні польскаму інстытуту IDEE і Магілёўскай асацыяцыі «Кола сяброў».
Задавальненьне і незадавальненьне, парады, крытыку і лаянку можна накіроўваць перакладчыку на адрас: 212030 Магілёў, а.с. 3.